อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญ มหาสารคาม

อนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญตามจังหวัดต่าง ๆ ทั่วประเทศสยามในช่วงปลายทศวรรษ 2470 จนถึงปลายทศวรรษ 2480 เป็นอนุสาวรีย์ที่มีการนำสัญลักษณ์พานรัฐธรรมนูญมาเป็นองค์ประกอบหลักของอนุสาวรีย์ อนุสาวรีย์เหล่านี้สร้างขึ้นเพื่อระลึกถึงการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 การปกครองระบอบรัฐธรรมนูญ และแนวคิดหลัก 6 ประการของคณะราษฎร โดยที่ตั้งของอนุสาวรีย์เหล่านี้ล้วนอยู่บริเวณพื้นที่สาธารณะหรือสถานที่ราชการสำคัญประจำจังหวัด เพื่อแสดงออกถึงความเป็นสมัยใหม่ของท้องถิ่นภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญ อนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญตามต่างจังหวัดล้วนมีความน่าสนใจทั้งในแง่ของประวัติความเป็นมาที่หลายแห่งสร้างก่อนอนุสาวรีย์ที่มีสัญลักษณ์พานรัฐธรรมนูญในกรุงเทพมหานครเสียอีก อันสะท้อนถึงความตื่นตัวทางการเมืองของประชาชนตามหัวเมืองหลังการปฏิวัติสยาม 2475 ยิ่งไปกว่านั้นอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญล้วนเกิดจากความคิดริเริ่มและความร่วมมือร่วมใจของประชาชนในท้องถิ่นที่ต้องการเชื่อมโยงแนวคิดและประสบการณ์ของพวกเขาเข้ากับแนวคิดและอุดมการณ์ทางการเมืองของระบอบใหม่

อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคาม เป็นอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญแห่งแรกของประเทศสยาม อนุสาวรีย์นี้ตั้งอยู่บริเวณหน้าศาลากลางจังหวัดมหาสารคาม เริ่มก่อสร้างในปี พ.ศ. 2477 อนุสาวรีย์แห่งนี้เกิดจากความริเริ่มของหลวงอังคณานุรักษ์ (สมถวิล เทพาคำ) ข้าหลวงประจำจังหวัดมหาสารคาม ที่ต้องการปลูกฝังให้ชาวมหาสารคามตระหนักและเห็นความสำคัญของการปกครองระบอบรัฐธรรมนูญภายหลังการเกิดกบฏบวรเดชในภาคอีสานและกบฏผู้มีบุญในจังหวัดมหาสารคามช่วงปี พ.ศ. 2476-2477 ดังนั้นกรมการจังหวัดมหาสารคามจึงจัดกิจกรรมเพื่อส่งเสริมให้ชาวมหาสารคามมีความรู้ความเข้าใจและเกิดความนิยมในระบอบรัฐธรรมนูญมากขึ้น ได้แก่ การก่อสร้างอนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญ การประกวดกลอนลำเทอดรัฐธรรมนูญ และการจัดงานมหรสพ อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคาม ออกแบบโดยขุนอภิบาลทัณฑนิกร ใช้งบประมาณจากการเรี่ยไรของข้าราชการ พ่อค้า และประชาชน อนุสาวรีย์มีลักษณะเป็นรัฐธรรมนูญประดิษฐานบนพานแว่นฟ้าสองชั้น ตั้งบนฐานสี่เหลี่ยม มีข้อความที่ฐานว่า “สยามรัฐธรรมนูญ ที่รักและสักการะยิ่ง สร้างเมื่อ พ.ศ. 2477” นอกจากนี้บริเวณกลางรัฐธรรมนูญยังมีช่องว่างรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าสำหรับใช้ประดิษฐานรัฐธรรมนูญฉบับจำลองในงานฉลองรัฐธรรมนูญของจังหวัดมหาสารคาม อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคามประกอบพิธีเปิดในวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2477 อันตรงกับวันที่ประเทศสยามได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคามยังเป็นอนุสาวรีย์ต้นแบบในการก่อสร้างอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญบริเวณหน้าที่ว่าการอำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม ที่ก่อสร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2479

อนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคามเป็นตัวอย่างหนึ่งของอนุสรณ์เกี่ยวกับรัฐธรรมนูญในสมัยคณะราษฎร ที่ประชาชนตามท้องถิ่นต่าง ๆ ทั่วประเทศสยามพยายามเชื่อมโยงพวกเขาเข้ากับระบอบใหม่อย่างกระตือรือร้น กล่าวคือ การสร้างอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญเหล่านี้ล้วนเกิดจากความริเริ่มและความร่วมมือร่วมใจของประชาชนและข้าราชการในท้องถิ่น เพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เป็นสิ่งเตือนใจให้ตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญของการปกครองระบอบรัฐธรรมนูญ ตลอดจนเป็นเครื่องมือส่งเสริมให้ประชาชนในจังหวัดของตนสนับสนุนระบอบใหม่ อนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญได้กลายเป็นสถานที่สำคัญประจำเมืองแห่งใหม่ตามต่างจังหวัดในสมัยคณะราษฎร ที่ช่วยสร้างบรรยากาศการเข้าสู่ยุคสมัยใหม่ที่เจริญก้าวหน้าภายใต้ระบอบรัฐธรรมนูญ นอกจากนี้อาณาบริเวณของอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญยังเป็นพื้นที่จัดงานรื่นเริงประชาชนในสมัยคณะราษฎรทั้งงานฉลองรัฐธรรมนูญและงานฉลองวันชาติ ดังนั้นประชาชนท้องถิ่นจึงมีปฏิสัมพันธ์กับอนุสาวรีย์ผ่านการเข้าร่วมพิธีกรรมและงานรื่นเริง รวมถึงได้เรียนรู้แนวคิดและอุดมการณ์ของระบอบใหม่จากกิจกรรมต่าง ๆ ภายในงานอย่างแยบยล

เมื่อคณะราษฎรสิ้นสุดอำนาจลงพร้อมกับการขยายตัวของพลังอนุรักษ์นิยมหลังการรัฐประหาร พ.ศ. 2490 นำไปสู่การลดทอนความสำคัญและสร้างความทรงจำใหม่เกี่ยวกับของระบอบรัฐธรรมนูญและคณะราษฎร บรรยากาศทางการเมืองระดับชาติได้ส่งผลกระทบต่ออนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญตามต่างจังหวัด กล่าวคือหน่วยงานราชการและท้องถิ่นได้ยกเลิกกิจกรรมต่างๆ ที่สัมพันธ์กับอนุสาวรีย์เหล่านี้โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานฉลองรัฐธรรมนูญในต่างจังหวัด ดังนั้นประชาชนในท้องถิ่นจึงไม่ได้มีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกับอนุสาวรีย์เหล่านั้น ส่งผลให้คุณค่าและความสำคัญของอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญถูกลดทอนอย่างต่อเนื่อง อนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญหลายแห่งมีการรื้อถอน เปลี่ยนแปลงแก้ไขรูปแบบสถาปัตยกรรม หรือเคลื่อนย้ายจากที่ตั้งเดิม อันส่งผลต่อภูมิทัศน์และพลังทางการเมืองของอนุสาวรีย์เหล่านั้น ปัจจุบันอนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคามได้มีการย้ายจากบริเวณหน้าศาลากลางจังหวัดมาตั้งอยู่หน้าที่ทำการเทศบาลเมืองมหาสารคาม พร้อมกับมีการปรับปรุงรูปแบบพานรัฐธรรมนูญและส่วนฐาน ส่วนอนุสาวรีย์รัฐธรรมนูญบริเวณหน้าที่ว่าการอำเภอโกสุมพิสัย ซึ่งมีลักษณะคล้ายคลึงกับอนุสาวรีย์เทอดรัฐธรรมนูญมหาสารคามแบบดั้งเดิมยังคงอยู่ในสภาพดี